Bí ẩn ngàn năm: Tại sao Tiếng Anh phân biệt “green” và “blue” còn Tiếng Việt gọi chung là “màu xanh”?

Bất kể ai đã học Tiếng Anh đầu biết người Anh không có một từ nào để gọi chung “green” (màu xanh lá cây) và “blue” (màu xanh nước biển). Trong khi Tiếng Việt của chúng ta thì có thể gọi chung hai màu này là màu xanh.

Tiếng Nước Hàn cũng có một từ gọi chung hai màu xanh là 푸르다 ( pureu-da ). Trong Tiếng Nhật, họ có từ 青 ( Ao ) để chỉ xanh dương và xanh lá tùy từng ngữ cảnh. Mặc dù Tiếng Trung Quốc tân tiến có những từ để chỉ riêng màu lục và lam, nhưng trong ngôn ngữ cổ của họ, mọi màu xanh đều hoàn toàn có thể được gọi là 靑 ( qīng ) .Trong Tiếng Nhật, họ có từ 青 ( Ao ) để chỉ xanh dương và xanh lá tùy từng ngữ cảnh .

Các ngôn ngữ không phân biệt xanh lá cây và xanh dương được các nhà khoa học đặt cho một cái tên là “grue” (kết hợp giữa green và blue). Ngoài tiếng nói của các quốc gia kể trên, danh sách này còn bao gồm: Tiếng Ả Rập, Iran, Tiếng Ai Cập, Tây Tạng, tiếng của người Zulu…

Trong khi hầu hết các hệ ngôn ngữ Roman như Tiếng Anh, Tiếng Pháp, Đức, Tiếng Ý, Hy Lạp đều tách bạch các màu xanh với nhau. Tiếng Nga, Kazakhstan và Thổ Nhĩ Kỳ cũng vậy. “Câu hỏi là tại sao?“, Dan Dediu, một nhà ngôn ngữ học tiến hóa người Romania cho biết.

Trong một điều tra và nghiên cứu mới đăng trên tạp chí Scientific Reports, ông và những đồng nghiệp của mình tại Đại học Lumière Lyon 2 có vẻ như đã giải thuật được bí ẩn đã sống sót hàng ngàn năm trong nghành nghề dịch vụ ngôn ngữ học này .

Có ba giả thuyết

Chúng ta biết màu sắc là một dải quang phổ chứ không hề tách bạch trọn vẹn như cách tất cả chúng ta gọi chúng. Chẳng hạn như màu đỏ nhạt dần sẽ biến thành màu hồng, rồi thành màu cam ở đầu cuối thành màu vàng .Dải màu xanh ngược lại khởi đầu từ màu tím, nhạt dần thành xanh lam, xanh ngọc rồi xanh lá cây. Tại ranh giới của những sự chuyển tiếp này, mắt người rất khó phân biệt được những màu sắc. Việc tất cả chúng ta gọi một màu nào đó bằng tên của chúng trọn vẹn phụ thuộc vào vào từng ngôn ngữ, và tính chủ quan của những người nói ngôn ngữ đó .

Trong nghiên cứu của Dediu, ông cho rằng có một hiện tượng gọi là “thâm tím thủy tinh thể” đã khiến những cộng đồng cổ đại sống ở gần vùng xích đạo, hay những vùng tiếp xúc với nhiều ánh sáng Mặt Trời khó phân biệt được màu xanh lá cây với xanh da trời hơn.

Đó là do cường độ tia cực tím cao hơn, đa phần là UV-B đã làm đục thủy tinh thể của họ, tạo ra những sắc tố vàng hấp thụ bước sóng màu xanh dương. Các sắc tố vàng cũng sẽ pha ánh sáng xanh dương ngả về phía màu xanh lá cây nhiều hơn, trước khi chúng đi được đến võng mạc và gửi tín hiệu nhận về não .Hiện tượng ” thâm tím thủy tinh thể ” hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến cách tổ tiên tất cả chúng ta cảm nhận màu sắc .

Do đó, các cộng đồng sống ở gần xích đạo, hoặc trên núi với độ cao lớn (nơi họ phải tiếp xúc với nhiều tia UV hơn do không khí loãng hơn) nhiều khả năng sẽ phát triển ngôn ngữ “grue” chỉ có một từ để chỉ cả hai màu xanh.

trái lại, những hội đồng ở vĩ độ cao, gần cực hơn, những khu vực có khí hậu và nhiệt độ cao, nhiều mây bao trùm hoặc với thảm thực vật rậm rạp với ít môi trường tự nhiên mở nhiều năng lực sẽ tăng trưởng ngôn ngữ phân biệt màu xanh lá cây và xanh dương rõ ràng, bởi thủy tinh thể của họ có độ trong tốt hơn .Tuy nhiên, đồng tác giả điều tra và nghiên cứu, nhà tâm lý học Asifa Majid đến từ Đại học York, cho biết thâm tím thủy tinh thể là một trong nhiều giả thuyết lý giải tại sao từ vựng về màu sắc lại khác nhau giữa những ngôn ngữ .Một giả thuyết khác cho rằng những hội đồng sống gần những vùng nước lớn như biển hoặc biển hồ có nhiều năng lực sẽ tăng trưởng những từ chỉ màu xanh dương để phân biệt với màu xanh của cây cối .Ngoài ra, giả thuyết phổ cập thứ ba cho rằng khi những nền văn hóa truyền thống khởi đầu biết nhuộm vải, họ sẽ phải tăng trưởng từ vựng để chỉ màu sắc một cách tách biệt hơn, đơn cử là màu xanh dương đã sinh ra khi thuốc nhuộm xanh dương Open. Đây vốn là sắc tố xanh khó tạo ra nhất, cả trong tự nhiên lẫn kỹ thuật nhuộm tự tạo .

Vậy giả thuyết nào là đúng nhất?

Majid cho biết trong những điều tra và nghiên cứu trước đây, những nhà khoa học nào ủng hộ giả thuyết nào sẽ tự mình triển khai những nghiên cứu và điều tra kiểm tra giả thuyết đó. Họ thường sẽ đưa ra thêm dẫn chứng để chứng tỏ giả thuyết mình ủng hộ là đúng .Nhưng với nghiên cứu và điều tra mới của mình, lần tiên phong Majid và những đồng nghiệp sẽ đưa cả ba giả thuyết lên bàn cân, để xem giả thuyết nào đúng nhất ? Để làm được điều đó, họ đã thu thập dữ liệu ngôn ngữ của 142 hội đồng dân số sống trên khắp quốc tế, ngoại trừ Nam Cực. Ngay cả những ngôn ngữ chỉ được nói bởi một hội đồng nhỏ vài trăm người ở nước Australia và Amazon cũng được thống kê .

Kế đó, các nhà khoa học phân tích các yếu tố ủng hộ 3 giả thuyết hình thành ngôn ngữ “grue“, bao gồm cường độ UV liên quan đến vị trí địa lý, vĩ độ, cao độ, khoảng cách tới các vùng nước lớn.

Bởi tài liệu về công nghệ tiên tiến nhuộm khá hạn chế, Majid và những đồng nghiệp sử dụng quy mô dân số để thay cho vật chứng về giả thuyết này. Họ giả định rằng những hội đồng dân số lớn hơn có năng lực tăng trưởng những công nghệ tiên tiến phức tạp hơn, mà thuốc nhuộm màu xanh dương là một trong số đó .Các hội đồng nói ngôn ngữ ” grue ” được biểu lộ bằng chấm vàng, những hội đồng có hai từ xanh dương và xanh lá riêng không liên quan gì đến nhau được biểu lộ bằng chấm xanh và biểu đồ cường độ tia UV-B mà những hội đồng này nhận được cùng quy mô dân số .

Kết quả cho thấy giả thuyết “thâm tím thủy tinh thể” góp phần lớn nhất vào việc các ngôn ngữ gộp chung hai màu xanh dương và xanh lá làm một. Ở những khu vực có nhiều ánh sáng Mặt Trời và tia UV hơn như Trung Mỹ và Đông Phi, những nơi gần xích đạo và ít mây bao phủ hàng năm, thường có các cộng đồng nói ngôn ngữ “grue“.

trái lại, hầu hết Châu Âu, nơi hệ ngôn ngữ Roman hình thành ít tiếp xúc với ánh sáng Mặt Trời sẽ tạo ra những từ riêng không liên quan gì đến nhau để gọi màu xanh dương và xanh lá cây .

Hai giả thuyết về các vùng nước lớn và thuốc nhuộm cũng góp phần vào việc hình thành các ngôn ngữ có màu xanh dương tách biệt. Tuy nhiên, mức độ đóng góp của chúng thấp hơn giả thuyết “thâm tím thủy tinh thế”.

Điều đó có nghĩa là nhận thức thị giác, văn hóa và môi trường đều đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cách một ngôn ngữ mô tả lại quang phổ màu sắc, Dediu nói. Nhưng nếu có một sự trùng hợp lớn nhất trong cách các ngôn ngữ “grue” được tạo ra thì đó là nhận thức trực quan của con người.

Các nhà ngôn ngữ học đã tìm thấy vật chứng cho thấy chỉ cần một đổi khác nhỏ trong cách những hội đồng cổ đại tiếp xúc, tại một thời gian nhất định cũng hoàn toàn có thể tạo ra một quả cầu tuyết cuốn theo nhiều thế hệ sau đó, định hình ngôn ngữ tân tiến của họ ngày này .Qua nhiều thế hệ, thành kiến ​ ​ của từng cá thể — dựa trên nhận thức trực quan và tầm quan trọng của 1 số ít thuật ngữ màu nhất định — đã ảnh hưởng tác động đến việc ngôn ngữ đó sẽ tăng trưởng thêm những từ mới .

Mà ví dụ không thể tuyệt vời hơn là các ngôn ngữ “grue” bây giờ cũng đã phải có thêm các từ để chỉ màu xanh dương mà trước đây họ không có.

“Ngôn ngữ luôn luôn thay đổi“, Dediu nói. Mọi cộng đồng trên thế giới đều phải đối mặt với một áp lực chọn lọc ngôn ngữ giống nhau, đó là làm sao để giúp mọi người giao tiếp một cách dễ dàng nhất và hiểu được nhau một cách chính xác nhất.

Nghiên cứu mới của Dediu, Majid và những đồng nghiệp giờ đây đã đặt thêm một mảnh ghép quan trọng vào bức tranh toàn cảnh, lý giải quy trình tiến hóa của những ngôn ngữ đó. Nó cũng góp thêm phần làm sáng tỏ một trong những bí ẩn mê hoặc và truyền kiếp nhất, về cách mà tất cả chúng ta gọi tên màu sắc trong lời nói của mình .Tham khảo Science

Source: https://inhaiau.com.vn
Category: In ấn